Ինչպես ավելի վաղ հայտնել էին, մեր հետագա նյութերի ընթացքում անդրադառնալու ենք «1%-ի մասին» օրենքի կիրառմանը տարբեր երկրներում։ Այն նպատակ ունի ներկայացնել մեխանիզմի հիմնական սկզբունքները, առավելությունները և մարտահրավերները՝ հիմնվելով այդ երկրների փորձի վրա, և քննարկել դրա հնարավոր կիրառումը Հայաստանում:
Հիշեցնենք՝ 1%-ի մեխանիզմը թույլ է տալիս հարկատուներին ուղղել իրենց վճարած եկամտային հարկի որոշակի մասը (հիմնականում 1-2%) իրենց նախընտրած ՔՀԿ-ներին: Մեխանիզմի հիմնական նպատակներն են՝
- ՔՀԿ-ների ֆինանսական կայունության ապահովում,
- քաղաքացիական մասնակցության խթանում,
- պետություն-ՔՀԿ-քաղաքացի կապի ամրապնդում։
Iravaban.net-ը այս անգամ առավել մանրամասն անդրադառնալու է Սլովակիայի փորձին։
Օրենքը ներդրվել է 1999 թվականին, 2002-ին 1%-ը դարձել է 2%:
Առանձնահատկությունն այն է, որ երկիրը թույլատրում է նաև իրավաբանական անձանց մասնակցությունը՝ 2% իրենց շահութահարկից։
Ֆիզիկական անձանց դեպքում նվիրաբերումը կատարվում է հօգուտ մեկ ՔՀԿ-ի, մինչդեռ իրավաբանական անձինք կարող են նախատեսել համապատասխան գումարի բաշխում երկուսից ավելի ՔՀԿ-ների միջև:
Վճարված հարկի տոկոսը կարող է հատկացվել այն շահառուներին և օգտագործվել միայն նրանց գործունեության շրջանակում գտնվող նպատակների համար, որոնք իրականացնում են հետևյալ գործունեությունը․
- առողջության աջակցություն և պաշտպանություն (հատկապես թմրանյութերի կախվածության կանխարգելում, բուժում և վերասոցիալականացում),
- ֆիզիկական կուլտուրայի աջակցություն և զարգացում,
- սոցիալական ծառայությունների տրամադրում,
- մշակութային արժեքների պահպանություն,
- կրթության աջակցություն,
- մարդու իրավունքների պաշտպանություն,
- շրջակա միջավայրի պաշտպանություն,
- գիտության և հետազոտությունների աջակցություն,
- կամավորական աշխատանքների կազմակերպում և միջնորդություն:
Այս մոդելը բավականին հաջող է գործարկվել և հանդիսանում է Սլովակիայի բազմաթիվ ոչ առևտրային կազմակերպությունների ֆինանսավորման զգալի մասը:
Երկրում օրենքի ներդրումը նշանակալի ազդեցություն է ունեցել երկրի քաղաքացիական հասարակության և շահույթ չհետապնդող հատվածի վրա։
Օրենքի ամենաուշագրավ ազդեցություններից մեկը եղել է ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ-ների) ֆինանսավորման էական աճը: Հարկ վճարողների՝ իրենց հարկերի մի մասը բաշխելու հնարավորությունը ՀԿ-ների համար ապահովել է եկամուտի կայուն և կանխատեսելի աղբյուր, ինչը հատկապես կարևոր է փոքր կազմակերպությունների համար, որոնք կարող են մուտք չունենալ մեծ դրամաշնորհներ կամ նվիրատվություններ:
Հասարակության ավելի մեծ ներգրավվածություն և իրազեկում
– Համակարգը խրախուսել է Սլովակիայի քաղաքացիներին ավելի շատ զբաղվել բարեգործական գործունեությամբ և ավելի լավ գիտակցել հասարակական կազմակերպությունների դերը հասարակության մեջ: Թույլ տալով հարկ վճարողներին ընտրել, թե որտեղ են գնում իրենց հարկային գումարների մի մասը, դա խթանել է ներգրավվածության և պատասխանատվության զգացումը սոցիալական, մշակութային և բնապահպանական պատճառների նկատմամբ:
ՀԿ-ների ֆինանսավորման աղբյուրների դիվերսիֆիկացում
– Սլովակիայի ՀԿ-ները կարողացել են դիվերսիֆիկացնել իրենց ֆինանսավորման հոսքերը այս օրենքի շնորհիվ: Այս դիվերսիֆիկացիան օգնել է նվազեցնել կախվածությունը միայնակ ֆինանսավորման աղբյուրներից, ինչպիսիք են պետական դրամաշնորհները կամ օտարերկրյա դոնորները, և ապահովել ավելի ֆինանսական կայունություն շահույթ չհետապնդող հատվածին:
Թափանցիկության և հաշվետվողականության խրախուսում
– Քանի որ ՀԿ-ները «մրցում» են հարկատուների 1%-ի կամ 2%-ի համար, նրանք մոտիվացված են լինել ավելի թափանցիկ՝ իրենց միջոցներն օգտագործելիս։ Այս մրցակցությունը նպաստել է շահույթ չհետապնդող հատվածի պրոֆեսիոնալիզմի և հաշվետվողականության ընդհանուր աճին:
Դրական ազդեցությունները կամավորության վրա
– Տարեկան առնվազն քառասուն ժամ կամավոր աշխատող ֆիզիկական անձինք նույնպես կարող են հատկացնել իրենց հարկերի 3%-ը: Կարգավորումը խրախուսել է ավելի շատ մարդկանց ներգրավվել կամավորական գործունեությամբ՝ ավելի ամրապնդելով քաղաքացիական հասարակությունը:
Մարտահրավերներ և քննադատություններ
– Որոշ քննադատներ պնդում են, որ թեև օրենքը մեծացրել է ՀԿ-ների ֆինանսավորումը, այն նաև հանգեցրել է նրանց միջև բուռն մրցակցության, որոշ կազմակերպություններ զգալի ռեսուրսներ են հատկացնում հարկատուների վճարումների ապահովմանն ուղղված քարոզարշավներին: Սա, որոշ դեպքերում, շեղել է ուշադրությունը նրանց հիմնական առաքելություններից:
– Մտավախություններ կան, որ օրենքը կարող է օգուտ բերել ավելի մեծ, ավելի կայացած ՀԿ-ներին, որոնք ունեն ավելի լավ մարքեթինգային կարողություններ, ինչը դժվարացնում է փոքր, մասսայական կազմակերպությունների համար միջոցներ ստանալը:
Ընդհանուր առմամբ, 1% և 2% հարկերի սահմանման մասին օրենքները լայնորեն դրական ազդեցություն են ունեցել Սլովակիայի ոչ առևտրային հատվածի վրա՝ տրամադրելով ֆինանսական աջակցություն, բարձրացնելով հանրային մասնակցությունը և խրախուսելով թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը:
Գլխավոր նկարը պատրաստվել է արհեստական բանականության օգնությամբ
————————————————————————————————————————————–
Սույն հոդվածը հնարավոր է դարձել Ամերիկայի ժողովրդի առատաձեռն աջակցությամբ՝ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) միջոցով։ Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլի ենթադրամաշնորհառու Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա հասարակական կազմակերպությունը, և այն պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ-ի, Միացյալ Նահանգների կառավարության և Քաունթերփարթ Ինթերնեշնլի տեսակետները։