Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմական գործողությունների հետևանքով Սինարա Մկրտչյանը և նրա երկու անչափահաս զավակները հայտնվեցին բռնի տեղահանվածների շարքերում: Նրանք, ինչպես և տասնյակ հազարավոր այլ արցախահայեր, ստիպված եղան թողնել իրենց օջախը և ապաստան գտնել Հայաստանի Հանրապետությունում:
Հայաստան տեղափոխվելուց հետո Մկրտչյանների ընտանիքը բախվեց մի շարք դժվարությունների, որոնցից ամենալուրջը սոցիալական աջակցության խնդիրն էր: «Սկզբում կարծում էի, թե աջակցության գումարը փուլ առ փուլ է տրամադրվում», – պատմում է Սինարան: – «Սակայն շուտով պարզեցի, որ հաշվարկի մեջ ներառել են հանգուցյալ ամուսնուս անվամբ գրանցված գույքը: Դա անարդար էր, քանի որ ես այդ գույքի նկատմամբ օրինական իրավունք չունեի»:
Իրավիճակն էլ ավելի բարդացավ, երբ Սինարան գիտակցեց, որ իրենց հատկացվող գումարը բավարար չէ նույնիսկ ամենաանհրաժեշտ կարիքները հոգալու համար: Նա կանգնեց ծանր երկընտրանքի առաջ՝ վճարել կացարանի վարձը, թե՞ ապահովել երեխաների սնունդը:
Չնայած ծանր կացությանը, Սինարան չկորցրեց իր վճռականությունը և որոշեց պաշտպանել իր և զավակների իրավունքները: Նա տեղեկացավ «Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա» (ԻՀԱ) հասարակական կազմակերպության մասին: ԻՀԱ-ն, Եվրոպական միության աջակցությամբ, իրականացնում է «Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածների իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմների ուժեղացում» ծրագիրը:
ԻՀԱ-ի իրավաբանը, ծանոթանալով Սինարայի գործին, անմիջապես ձեռնամուխ եղավ խնդրի լուծմանը: «Սինարայի պատմությունը ցնցեց մեզ», – նշում է իրավաբանը: – «Մենք հասկացանք, որ այս դեպքը կարող է բացահայտել համակարգային թերություններ, որոնք ազդում են բազմաթիվ տեղահանված ընտանիքների վրա»:
ԻՀԱ-ի մասնագետները սկսեցին մանրակրկիտ ուսումնասիրել Սինարայի գործը: Նրանք բացահայտեցին անհամապատասխանություններ կառավարության որոշման տարբեր հավելվածների միջև, ինչը հանգեցրել էր աջակցության գումարի սխալ հաշվարկի: Իրավաբանները, չնահանջելով բյուրոկրատական արգելքների առջև, շարունակեցին պայքարել Սինարայի իրավունքների համար:
ԻՀԱ-ն իր բոլոր հիմնավորումները ներկայացրեց Միասնական սոցիալական ծառայությանը (ՄՍԾ)՝ պահանջելով վերանայել Մկրտչյանին և նրա անչափահաս երեխաներին տրամադրվող աջակցության չափը: Նրանք նաև պնդեցին, որ պետք է փոխհատուցվեն նախորդ ամիսների չվճարված գումարները:
Իրավաբանների թիմի հետևողական աշխատանքի արդյունքում ՄՍԾ-ն վերանայեց իր որոշումը: Սինարա Մկրտչյանի և նրա երեխաների համար վերահաշվարկվեց աջակցության չափը՝ հասնելով 50,000 ՀՀ դրամի, ինչը հնգապատիկ գերազանցում էր նախկին գումարը:
«Երբ իմացա այդ նորությունը, հուզմունքից արտասվեցի», – պատմում է Սինարան: – «Այդ պահին հասկացա, որ կարող ենք սկսել կրկին ապրել, թեև կորուստների ցավը դեռ թարմ է: Այս գումարը մեզ համար ոչ միայն նյութական օգնություն է, այլև՝ մեր իրավունքների պաշտպանության և արդարության վերահաստատման նշան»:
Այս դեպքը հերթական օրինակն է այն բանի, թե ինչպես է ԻՀԱ-ն, «Արցախից բռնի տեղահանվածների իրավունքների պաշտպանության» ՔՀԿ ցանցի հետ համագործակցելով, աջակցում արցախահայերի իրավունքների պաշտպանությանն այս ծանր ժամանակաշրջանում:
«Մեր նպատակն է ոչ միայն օժանդակել առանձին դեպքերում, այլև հասնել համակարգային բարեփոխումների», – բացատրում է ԻՀԱ-ի ներկայացուցիչը: – «Սինարայի գործը ցույց տվեց, որ երբեմն օրենքներում և որոշումներում կան բացթողումներ, որոնք կարող են վնասել խոցելի խմբերին: Մենք պայքարում ենք այդ բացթողումները վերացնելու համար»:
ԻՀԱ-ն կոչ է անում բոլոր արցախահայերին դիմել Արցախահայերի իրավունքների պաշտպանության հարթակին՝ իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար: «Միասնական ջանքերով մենք կարող ենք հասնել արդարության և պաշտպանել մեր իրավունքները այս դժվարին ժամանակահատվածում», – եզրափակում է ԻՀԱ-ի ներկայացուցիչը:
Սինարայի և նրա երեխաների իրավունքների վերականգնման պատմությունը ոչ միայն մեկ ընտանիքի հաղթանակ է, այլև հույսի փարոս բոլոր նրանց համար, ովքեր դեռ պայքարում են իրենց իրավունքների համար Ադրբեջանի կողմից իրականացված բռնի տեղահանման հետևանքով: Այն ապացուցում է, որ նույնիսկ ամենաբարդ պայմաններում, վճռականության և պրոֆեսիոնալ աջակցության շնորհիվ հնարավոր է պաշտպանել սեփական իրավունքները և հասնել արդարության: ԻՀԱ-ի այս հաջողությունը ևս մեկ անգամ հաստատեց, որ իրավաբանների արհեստավարժությունը, բարեվարքությունը ու նվիրվածությունը կարող են վճռորոշ դեր խաղալ սոցիալական արդարության հաստատման և խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության գործում: